کد مطلب:370013 شنبه 21 اسفند 1395 آمار بازدید:522
84: و سهل الی بلوغ رضاک سبلی ، وحسن فی جمیع احوالی عملی .
حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام دراین قطعه از دعای شریف مكارم الاخلاق ، دو درخواست از پیشگاه باری تعالی می نماید: اول ، بار الها! راههای مرابرای وصول به رضا وخشنودیت آسان فرما. دوم ، بار الها! درتمام حالاتم كارهای مرا پسندیده ونیكو گردان .
به خواست خداوند توانا، این دوجمله از امام علیه السلام موضوع بحث وسخنرانی امروز است .
رضای الهی با عالی ترین مدارج كمال
نیل به خشنودی ورضای حضرت باری تعالی عالی ترین مقامی است كه تمام اولیای بزرگ الهی در تمنای ؟آن هستند، جایگاه مردان وزنان باایمان درقیامت طبق وعده خداوند، بهشت جاودان است ، پاداش انبیاء وصدیدقین وشهداء ودیگر اولیای بزرگ الهی جنات عدن است ، وجنات عدن دارای مزایای اختصاصی است وگروههای معینی درمساكن طیبه آن جای دارند، و رضوان الهی از آن دو بهشت بزرگتر وافضل است . خداوند درقرآن شریف ، این سه مرحله رادر یك آیه ، از پی هم ، ذكر فرموده است :
بهشت ها، جنات عدن ورضوان الهی
وعداللّه المومنین والمومنات جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ومساكن طیبة فی جنات عدن ورشوان من اللّه اكبر ذلك هوالفوز العظیم . (467)
خداوند به مردان وزنان با ایمان باغها وجناتی را وعده داده است كه از زیر درختانش نهرهای آب جاری است وآنان برای همیشه درآن باغها می مانند وهمچنین خداوند وعده مسكنهای پاك ومطهر ار درجنات عدن داده است ، ولی رضوان الهی ازاین دوبهشت سراسر نعمت ورحمت بزرگتر وبرتر است ونیل به رضوان الهی پیروزی وموفقیتی است بزرگ .
همانطور كه وصول به جنات خلد ودست یافتن به مساكن طیبه وجنات عدن راههای دارد كه افراد باایمان باید آنها رابپیمایند تا به نتیجه برشند، قطعا برای نیل به رضوان خداوند هم باید راههاییی راكه مایه خشنودی ورضای ذات اقدس اوست ، طی نود تابه آن پیروزی بزرگ وپاداش اكبر نایل آیند.
راههای وصول به رضای الهی
امام سجاد(ع ) درجمله اول دعای مورد بحث امروز، به طور اجمال از راههای رضوان خداوند نام می برد واز پیشگاه مقدسش درخواست می كند كه موجباتی رافراهم نماید كه از آن طرق به آسانی بگذرد:
وسهل الی بلوغ رضاك سبلی .
بار الها! راههای مرا برای وصول به رضاو خشنودیت آسان فرما.
برای آنكه طرق وصول به رضوان خداوند را بشناسیم ، باید از زبان وحی به وسیله رسول اكرم (ص ) وائمه معصومین علیهم السلام از آنها آت گاهی یابیم ودر روایات اولیای دین ، طرق متعددی برای وصول به رضا وخشنودی خداوند رسیده ودر اینجا قسمتی از آنها به عرض شنوندگان محترم می رسد. در بعضی ازآیات قرآن شریف ، رضای خداوند ازگروهی اعلام گردیده ، كه آنان نیز ازخداوند خشنود وراضی هستند.
رضی اللّه عنهم ورضوا عنه اولئك حزب اللّه الاانّ حزب اللّه هم المفلحون . (468)
خداوند از آنها راضی وآنان نیز ازخداوند رضایت دارند، این گروه حزب اللّهاند وآگاه باشید كه اعضای حزب خداوند از رستگاری و سعادت واقعی برخوردارند.
رضای به قضای الهی
در بعضی از روایات آمده كه یكی از راههای رسیدن به رضوان باری تعالی این است كه آدمی ، خود به قضا ومقدرات الهی راضی وخشنود باشد.
انّ موسی علیه السلام قال : یا ربّ! دلّنی علی عمل اذا انا عملته نلت به رضاك . فاوحی اللّه تعالی الیه : انّ رضای فی رضاك بقضائی . (469)
حضرت موسی بن عمران علیه السلام عرض كرد: بار الها! مرا راهنمایی فرما به عملی كه چون انجام دادم به وسیله آن به رضای تو نایل گردم . خداوند به وی وحی فرمود كه رضای من در رضای تو به قضای من است .
عن علی علیه السلام قال : كن راضیا تكن مرضیا. (470)
علی (ع ) فرمود: به قضای الهی درباره خودت راضی باش تا مشمول رضوان باری تعالی باشی .
وعنه علیه السلام قال : علامة رضااللّه سبحانه عن العبد رضاه بما قضی به سبحانه له وعلیه . (471)
و نیز فرموده است : علامت رضای خداوند سبحان ازبنده ، رضای بنده است به آنچه خداوند درباره او مقدر فرموده است ، خواه مقدر الهی به نفعش باشد یا به ضررش .
ائمه طاهرین علیهم السلام برای آنكه پیروان خود رادر رضای به قضای الهی كه یكی از راههای وصول به رضوان باری تعالی است آگاه بار بیاورند وبا منطقی نافذ قانعشان نمایند، ضمن روایات متعددی ، مطالب آموزنده ای را تذكر داده اند كه در اینجا بعضی ازآنها ذكر می شود.
معرفت كامل برای راضی ترین به قضاء است
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : انّ اعلم الناس باللّه ارضاهم بقضاءاللّه . (472)
امام صادق (ع ) فرمود: عالمترین مردم به صفات كمال حضرت باری تعالی ، راضی ترین آنان به قضای خداوند است .
مثلا كسی كه باچهره نامطبوع ، اندامی ناموزون ، وبدنی ضعیف آفریده شده است ، یا درطول زندگی همواره درآمدش كم وبضاعتش محدود بوده ، اگر به خداوند وصفات كمالش ایمان داشته باشد، با خود می اندیشد كه آفریدگار درخلقت من نه بخیل بوده ونه عاجز، نه ازمن غافل بوده ونه نسبت به من ظالم ، اعمال او حكیمانه است ، اگر مرا اینچنین آفریده یا مقدر مرا در امر مال ، محدود قرار داده ، حتما بروفق مصلحتی است كه من از آن بی خبرم . این طرز تفكر كه لازمه ایمان به خداوند است ، اگر نگرانی و تشویش خاطر او را بكلی زایل ننماید، قطعا به مقدار قابل ملاحظه ای كاهش می دهد ودر چند روز زندگی ، از اندوه جانكاه وطاقت فرسا تا حدی رهایی می یابد.
رضای به قضا از علائم ایمان است
قال الرّاوی قلت لابیعبداللّه علیه السلام بای شئی یعلم المومن بانّه مومن ؟ قال بالتسلیم للّه والرّضا فی ماورد علیه من سرور او سخط. (473)
راوی حدیث می گوید: به امام صادق (ع ) عر ضكردم : باچه چیز ایمان واقعی مومن شناخته می شود؟ درپاسخ فرمود: با تسلیم درمقابل باری تعالی ورضا ازآنچه بر او از سرور وخشم وارد می شود؟
یكی درد ویكی درمان پسندد
یكی وصل و یكی هجران پسندد : من از درمان ودرد ووصل وهجران پسندم آنچه را جانان پسندد
اگر به قضای الهی راضی نشود وبا نیروی ایمان به ضمیر آشفته خود تسكین نبخشد، قادر نیست مكروهات وناملایماتی را كه به آنها مبتلاست بر طرف نماید، ولی ممكن است با جزع وبی صبری به عوارض روحی وبیماری عصبی نیز مبتلا شود، مصیبت تازه ای رابر مصائب دنیای خویش بیفزاید ودر آخرت ازپاداش وصبر ورضا محروم گردد.
عن ابیحعفر علیه السلام قال : من رضی بالقضاء اتی علیه القضاؤ وعظّم اللّه اجره ومن سخط القضاء مضی علیه القضاء واحبط اللّه اجره . (474)
امام باقر (ع ) فرمود: كسی كه به قضای الهی راضی باشد، قضا ومقدرات بر او وارد می شود وخداوند به وی اجر عظیم عطا می فرماید وكسی كه به قضای حق خشمگین باشد، آنچه مقدر است براو می گذرد وخداوند اجر قیامتش را از میان می برد.
خلاصه ، یكی از راههای رسیدن به رضوان باری تعالی ، رضای به قضاء ومقدرات اوست ، خواه آن مقدر مطبوع طبع ومقبول آدمی باشد یامورد بی رغبتی وكراهت .
راه دیگری كه در روایات ارائه شده وموجب نیل به رضوان خداوند است ، اطاعت وفرمانبری از ذات مقدس اوست .
رابطه رضای الهی با اطاعت او
عن علی علیه السلام قال : رضااللّه سبحانه مقرون بطاعته . (475)
علی (ع ) فرموده : رضای خداوند واطاعت او به هم پیوسته اند.
عن ابیعبداللّه علیه السلام :من سرّه ان یعلم انّاللّه یحبه فلیعمل بطاعة اللّه ولیتبعنا. (476)
امام صادق (ع ) در پایان نامه ای كه برای اصحاب خود نوشته ، فرموده است : كسی كه خوشحال می شود ازاین كه بداند خدا اورا دوست دارد، البته باید اوامرش را به كار بندد، اورا اطاعت نماید واز ما پیروی كند.
باتوجه به اینكه مردم به اوامر ونواهی خداوند دسترسی ندارند وازآنها ناآگاه اند وباید از راه وحی و به وسیله پیمبر گرامیش اطاعت نمایند ودر قرآن شریف این امر خاطر نشان گردیده است .
من یطع الرّسول فقد اطاع اللّه . (477)
پیامبر اكرم (ص ) بزرگترین مطیع خداوند
كسی كه از پیغمبر خدا اطاعت می كند، تحقیقا از ذات اقدس الهی اطاعت نموده است .
پیوای بزرگ اسلام (ص ) در طول ایام رسالت خود، به دواطاعت از طرف بار یتعالی ماموریت یافت : اول ، به عنوان یك مسلمان موظف بود ازتمام اوامر ونواهی خداوند كه در شرع اسلام مقرر فرموده است ، اطاعت كند وعملا آنها را به كار بندد. دوم ، به عنوان رسول خدا موظف بود اوامر الهی رادر تبلیغ رسالت اطاعغت كند، دین حق رابه مردم برساند وجامعه رابه صراط مستقیم هدایت نماید. در اطاعت اول ، وظیفه مسلمانی رادر كمال خوبی وشایستگی انجام داد وبه رضوان الهی نایل گردید. در اطاعت دوم ، یعنی تبلیغ رسالت ، با مصائبی سخت وجانكاه ازناحیه دشمنان مواجه گردید، ولی ضعف وسستی به خود راه نداد در كمال جدیت مسیر خویش را پیمود ودین حق رابخوبی ابلاغ نمود، براثر اطاعت از انجام این وظیفه بسیار سنگین درامواج رضوان الهی غوطه ور ظد و از حداكثر قرب باری تعالی برخوردار گردید. علی (ع ) دریكی از خطبه ها از رضوان باری تعاللی وآزار شدید مردم نام برده است .
ونشهد انّمحمدا عبده ورسوله خاص الی رضوان اللّه كل غمرة و تجرّع فیه كل غصّة . (478)
شهادت می دهیم كه حضرت محمد صلّی اللّه علیه وآله بنده ورسول خداوند است . او با تمام وجود در رضوان خداوند فرو رفت ومصائبی را كه از خلق در راه تبلیغ دید، تحمل نمود.
بندگان باایمان وخالص درمقام فرمانبری از اوامر الهی وجلب رضای خداوند، بالاترین مراتب اطاعت را از خود بروز داده اند.
عمار یاسر كه از تربیت شدگان ممتاز مكتب اسلام است ، در جنگ صفین پیش از آنكه به عرصه پیكار قدم بگذارد، در پیشگاه خداوند عرض كرد:
اللّهم انّك تعلم انّی لو اعلم انّ رضاك فی ان اقذف بنفسی هذا البحر لفعلت ، اللّهم انّك تعلم انّی لو اعلم انّ رضاك فی ان اضع ظبة سیفی فی بطنی ثمّ انحنی علیه حتی یخرج من ظهری لفعلت ، اللّهم انّی اعلم ممّا علّمتنی انّی لااعمل عملا الیوم هذا هو ارضی لك من جهاد هولاء الفاسقین . (479)
عمّار مطیع عالی قدر الهی
بار الها! تو می دانی اگر بدانم رضای تو دراین است كه خود رادر این دریا بیفكنم می افكنم ، با رالها! تو می دانی اگر بدانم رضای تو دراین است كه نیش شمشیر رابر شكمم بگذارم وآنقدر فشار دهم كه از پشتم به درآید این كار را انجام می دهم ، بار الها! از دینی كه به من آموخته ای می دانم امروز هیچ عملی بیش از جهاد با این مردم گناهكار، مرضی ذات اقدس تو نیست .
خلاصه ، به موجب روایاتی كه مذكور افتاد، یكی از راههای نیل به رضوان حضرت باری تعالی اطاعت وفرمانبری از ذات اقدس اوست وباید این مهم را مورد كمال توجه قرار داد.
عن ابیجعفر عن آباءه عن امیر المؤ منین علیهم السلام قال : انّ اللّه تبارك وتعالی اخفی اربعة فی اربعة : اخفی رضاه فی طاعته فلا تستصغرن شیئا من طاعته فربما وافق رضاه وانت لا تعلم ... (480)
امام باقر علیه السلام از آباء بزرگوارش از امیر المومنین علیهم السلام حدیث نموده كه فرموده است : خداوند چهار چیز را در چهار چیز پنهان داشته : رضای خود رادر اطاعت خویش مخفی نموده ، پس هیچ چیز از اطاعت الهی راكوجك نشمرید، چه بسا رضای او با آن اطاعت توافق یابد وشما ندانید.
از جمله راههای وصول به رضوان الهی دوست داشتن كسانی است كه خداوند آنها را دوست دارد ودشمن داشتن كسانی مه مغبوض باری تعالی هستند. با توجه به اینكه حب وبغض خداوند براساس حق و عدل است واگر كسی واجد چنین صفتی باشد، از نعمت تشبه به كامل برخوردار شده است ، بعلاوه معیار حب وبغض نیز از خلال روایات استفاده می شود.
از نشانه های بزرگ رضای الهی
روی انّ موسی علیه السلام قال : یا ربّ! اخبرنی عن آیة رضاك .
فاوحی اللّه تعالی الیه اذا راءیت نفسك تحب المساكین تبغض الجبارین فذلك آیة رضای . (481)
روایت شده است كه حضرت موسی بن عمران (ع )عرض كرد:پرورگارا!نشانه رضای خودرابه من بگو.ازباری تعالی به اووحی شد:وقتی درنفس خودیافتی كه دوستارمساكین ودشمن جبّاران وستمگران هستی ،این نشانه رضای من است .
راههای دیگربرای نیل به رضوان الهی درروایات بیان شده است ودراینجابه آنچه مذكورافتاد اكتفا می شود.
امام سجاد علیه السلام در جمله اول دعای موردبحث امروزبه پیشگاه الهی عرض می كند:
وسهل الی بلوغ رضاك سبلی .
بارالها !راههای مرابرای وصول به رضاوخوشنودیت آسان فرما.
حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام درجمله دوم دعا عرض می كند:
وحسن فی جمیع احوالی عملی .
بارالها !درتمام حالاتم كارهای مراپسندیده ونیكو گردان .
دراین قسمت ازدعای امام سجّاد(ع )،دوكلمه است :یكی عمل وآن دیگرنیكوبودن عمل میتوان گفت :شجره طیبه اسلام دارای سه شاخه اصلی واساسی است :عقایدواخلاق واحكام .
قسمت اعظم اخلاق واحكام دراعمال مردم پیاده می شود. قرآن شریف و احادیث اولیای دین از اعمال صالحه سخن بسیار گفته اند ودر روایات متعددی عمل به جوارح در كنار عقد قلب و اقراربه زبان از اركان ایمان به حساب آمده است .
معرفی ایمان
قال امیر المومنین (ع ): ساءلت النبی صلّی اللّه علیه وآله عن الایمان ، قال تصدیق بالقلب وقرار بالسان وعمل بالاركان . (482)
علی (ع ) فرمود: از رسول اكرم (ص ) پرسیدم : ایمان چیست ؟ فرمود: تصدیق به قلب ، اقرار به زبان وعمل به جوارح .
اهمیت عمل وبه كار بستن تعالیم الهی دردار دنیااز این عبارت كوتاه به خوبی روشن می شود.
قال علی (ع ): لرجل ساءله ان یعظه : لاتكن ممن یرجوالآخرة بغیر العمل . (483)
مردی از علی (ع ) درخواست موعظه نمود. حضرت به وی فرمود: ازآن گروه مباش كه بدون عمل امید سعادت عالم آخرت را در سر می پرورانند.
البته مقصود از عمل ، كارهای شایسته واعمال صالحه ای است كه مرضی شرع مقدس ومقبول حضرت باری تعالی است ، نه هر عمل به هر انگیزه ای كه واقع شود، چه بسیار كارهای به ظاهر خوبی را كسانی انجام می دهند ولی محركشان در آن اعمال ایمان به خدا وخشنودی باری تعالی نبوده بلكه عوامل دیگری آنان رابه این كارها واداشته است . حضرت زین العابدین (ع ) در یك روایت مبسوط، بعضی از آن انگیزه هار ار ذكر فرموده وبه پیروان خود هشدار كه اغفال نشوند وفریب این گروه را نخورند.
قال علی بن الحسین علیهماالسلام : اذا راءیتم الرجل قد حسن سمته و هدیه وتماوت فی منطقه وتخاضع فی حركاته فرویدا لایغرنكم فما اكثر من یعجزه تناول الدنیا وزكوب الحرام من حال ضعف نیته ومهانته وجبن قلبه فنصب الدّین فخا لها فهو لایزال یختل الناس بظاهره فانّ تمكّن من حرام اقتحمه .
فریبكاری عمل پسندیده نیست
حضرت علی بن الحسین (ع ) فرمود:وقتی مردی رادیدیدكه هیئت و روش حركتش از نظر دینی نیكوست ، نرم سخن می گوید، وحركاتی خاضعانه دارد، درقضاوت آرام باشید، عمل او مغرورتان ننماید، چه بسا كسی كه دست یافتن به دنیا وقبضه كردن حرام او را عاجز می كند، زیرا نیتی پست وضعیف دارد وقلبی ترسو، از این رو دین را دام خود قرار داده تا مردم را باظاهر خویش فریب دهد واگر به حرامی دسترسی پیداكند به آن یورش می برد.
وذا وجدتموه یعف عن المال الحرام فرویدا، لا یغركم فانّ شهوات الخلق مختلفة ، فما اكثر من ینبو عن المال الحرام وان كثر ویحمل نفسه علی شوهاء قبیحة فیاتی منها محرما.
وقتی شمااو را یافتید كه از مال حرام پرهیز دارد، در قضاوت آرام باشید عمل او شما را مغرور نكند زیرا شهوات مردم مختلف ومتفاوت است چه بسا كسی كه از مال حرام اجتناب می كند گرچه آن مال بسیار باشد، ولی درشهوت جنسی عفت ندارد وبا زنی گرچه صورتش زشت باشد به حرام می آمیزد.
زیانهای ناشی ازجهل
فاذا رایتموه فرویدا لایغركم حتی تنظروا ماعقده عقله فما اكثر من ترك ذلك اجمع ثم لایرجع الی عقل متین ، فیكون ما یفسده بجهله اكثر ممّا یصلحه بعقله .
وقتی او را دیدید كه از عمل جنسی حرام نیز اجتناب میكند، در قضاوت آرام باشید، عملش شمارا مغرور نكند تاآنكه بینید عقلش تا چه حد پایبند اوست ، چه بسا كسی كه همه آنچه را مذكور افتاد ترك می گوید، ولی به عقل واقع بین و محكم مراجعه نمی كند، درنتیجه به مقداری كه جهل مایه فسادش می شود، عقلش او رابه راه صلاح وفلاح سوق نمی دهد.
ترك گفتن دنیا برای نیل به دنیا
فاذا وجدتم متینا فرویدا، لا یغركم حتی تنظروا مع هواه یكون علی عقله ام یكون مع عقله علی هواه وكیف مجبّته للرّیاسات الباطلة وزهده فیها. فانّ فی الناس من خسر الدنیا والآخرة ویترك الدّنیا للدّنیا یری انّ لذّة الرّیاسة الباطلة افضل من ریاسة الاموال والنعم المباحة المحلّلة ویترك ذلك اجمع طلبا للرّیاسة . (484)
اگر عقل او رامتین ومحكم یافتید آارم باشید، در قضاوت عجله نكنید ومغرور نشوید تا آنكه بینید آیا بانیروی هوای نفس برضد عقل خویش است یاآنكه بانیروی عقل ، هوای نفس خود را واپس می زند. نظر كنید محبت او نسبت به ریاستهای باطل چگونه است وتا چه حد به آن بی اعتناست ، چه آنكه بین مردم یافت می شود كسی كه دنیا وآخرتش در زیان وضرر می گذرد، دنیا رابرای دنیا ترك می گوید وبه نظرش می رسد. لذت ریاست باطل از ریاست بر اموال ودیگر نعمت های مباح افضل وبرتر است ، ازاین رو همه آنها راترك می گوید برای نیل به ریاست .
معیار عمل صالح انگیزه درونی است
نتیجه آنكه ممكن است مردم اعمال بسیاری را كه به ظاهر پسندیده ونیكوست انجام دهند، اما انگیزه درونی ونیت باطنی آنان درآن كارها هوای نفس واغنای تمنیات حیوانی خودشان باشد وكمترین توجهی به قرب الهی وخلوص نیت نداشته باشند. این قبیل اعمال نه تنها ارزش معنوی درپیشگاه الهی ندارد، بلكه زمینه ریالكاری وسوء نیت را درنهاد عاملین آنها تقویت می كند وبه مسیر نادرستی و انحرافشان سوق می دهد. اما كار پسندیده وخوب در اسلام آن عملی است كه براساس علم صورت پذیرد وثانیا انجام دهنده دارای قصد قربت باشد وثالثا بتواند تاآخر عمر، عمل پاك خود را از خطرات گوناگون محافظت كند وآن رابه سلامت از مرز دنیا بگذراندو این مراحل كه ذكرشد، ضمن حدیثی آمده است :
ارزش عمل در خلوص نیت آن است
عن امیر المومنین علیه السلام قال : الدنیا كلها جهل الّا مواضع العلم والعلم كله حجة الّا ما عمل به والعمل كله ریاء الّا ما كان مخلصا ولاخلاص علی خطر حتّی ینظر العبد بما یختم له . (485)
امیرالمؤ منین (ع ) فرمود: آدمی كه دراین جهان قدم می كذارد، تمام دنیا برای او جهل و نادانی است مگر چیزهایی را كه تدریجا فرا می گیرد وازآنها آگاه می شود. وتمام علمهایی كه آموخته برای او نزد باری تعالی حجت است ، مگر علمی كه طبق آن عمل تنموده باشد وتماتم اعمالش ریاكاری وخود نمایی است ، مگر كارهایی كه خالصانه انجام یافته است واخلاص وصفای ضمیر در معرض خطر است تاآنكه بنده مخلص ببیند كارش چگونه است وعمرش رابا چه وضعی پایان می یابد.
حسن عمل آزمایش الهی است
قرآن شریف ، حسن عمل را ماده اختبار وآزمایش مردم معرفی نموده وفرموده است :
الّذی خلق الموت والحیوة لیبلوكم ایّكم احسن عملا. (486)
این خداوند تواناست كه مرگ وحیات راآفریده تا شمارا آزمایش كند ومعلوم نماید كدام یك ازحسن عمل ودرستكاری برخوردارید.
قال ابو قتادة ساءلت النبی صلّی اللّه علیه وآله عن قوله تعالی : ایّكم احسن عملا ماعنی به ؟ قال یقول : ایّكم احسن عقلا. ثمّ قال اتمّكم عقلا واشدّكم خوفا واحسنكم فیما امراللّه به ونهی عنه نظرا وان كان اقلّكم تطّوّعا. (487)
ابو قتاده می گوید: از رسول اكرم (ص ) سوال كردم این كه خداوند فرموده :شمارا آزمایش كنم تا معلوم شود كدامیك درعمل نیكوكارترید، مقصود حضرت باری تعالی كیانند؟ درپاسخ فرمود: یعنی كدام یك ازجهت عقل نیكوترید، سپس توضیح داد عقلتان كاملتر، خوفتان ازخداوند شدیدتر ودقت نظرتان در اوامر ونواهی حضرت حق نیكوتر، گرچه مقدار عملتان كمتر باشد.
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : لیس یعنی اكثر عملا ولكن اصوابكم عملا وانّماالاصابه خشیة اللّه والنیه الصادقه . (488)
امام صادق (ع ) در تفسیر این آیه فرموده است : خداوند كثرت عمل رادر این آیه اراده ندارد، بلكه مقصود باری تعالی عمل صواب وطبق واقع است .واصابت درعمل ، ترس از خداوند ونیت پاك وصادق است .
بهشت پاداش دو ركعت نماز خالص
خداوند راصادقانه وبا خلوص نیت عبادت نمودن آنقدر درشرع اسلام اهمیت دارد كه بنده موحد با ادای دو ركعت نماز برای خداوند، مشمول فضل الهی می كردد، وبهشتی می شود.
قال الصادق (ع ): ان ربّكم لرحیم یشكر القلیل ، انّ العبد لیصلّی ركعتین یرید بها وجه اللّه فیدخله اللّه به الجنة . (489)
امام صادق (ع ) فرمود:پروردگار شما مهربان است ، درمقابل عملی قلیل پاداشی بزرگ مرحمت می نماید، بنده او باخلوص نیت دو ركعت نماز می خواند وخداوند اجرش را جنت خلد قرار می دهد واو رابه بهشت می برد.
مشكل بزرگی كه در زمینه عبادت خالص وعمل صالح وجود دارد، نگاهداری وحفاظت آن از آفاتهای گوناگون است .چه بسیار اعمال خوبی را بندگان خدا انجام می دهند، ولی از پی آن اعمال ، مرتكب گناهانی می شوند ودر نتیجه كارهای خوبشان مردود درگاه باری تعالی می گردد وبد بختانه بسیاری از كارهای خوب مردم با این وضع ناگوار مواجه می شود.
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : لو نظروا الی مردود الاعمال من اللّه عزّ وجل وقالوا ما یتقبل اللّه من احد عملا. (490)
امام صادق (ع )فرمود:اگرباری تعالی گردیده است ،باخودمی گفتند:گویی هیچ عملی موردقبول باری تعالی واقع نمی شود.
برای آنكه پیروان اسلام همواره متوّجه خطرمردودشدن اعمال صالحه خودباشند،اولیای دین ضمن سخنان خویش این مهّم راخاطرنشان فرموده اند.
حفظ عمل مشكلترازانجام عمل است
عن ابیجعفر(ع )قال :الابقاءعلی العمل اشدمن العمل (491).
امام باقر(ع )فرمود:نگاه داشتن عمل خوب سخت ترازبجا آوردن آن عمل است .
برای آنكه كارهای خوب افرادباایمان محفوظ بماند ودرپیشگاه باری تعالی مقبول افتد،باید صاحبان عمل صالح مجاهده كنند وبا سعی وكوشش خویشتن را به پاره ای از ملكات حمیده وصفات پسندیده كه مبین صفات ایمانی و انسانی است متصف نمایند ودر این باره روایات متعددی رسیده ودر اینجا به ذكر یك حدیث اكتفا می شود:
عن النبی صلّی اللّه علیه وآله : قال یا علی ! ثلاث من لم یكن فیه من لم یقم له عمل ، ورع یحجزه عن معاصی اللّه عزّ وجلّ، وعلم یردّ به جهل السفیه ، وعقل یداری به الناس . (492)
رسول اكرم (ص ) به امیر المومنین (ع ) فرمود: ای علی ! سه چیز است كه اگر در كسی نباشد، عمل خوب برای او پایدار نمی ماند: اول كف نفسی است كه وی را از گناه باز دارد، دوم علمی است كه باآن نادانی سفیه را بگرداند، سوم عقلی است كه به وسیله آن در زندگی با مردم مدارا نماید.
یك عمل مقبول عامل نجات است
اگر یك عمل خوب مورد قبول باری تعالی واقع شود، به موجب روایات ، عامل عمل از عذاب الهعی مصونیت خواهد داشت .
عن ابیعبداللّه (ع ) قال : من قبل اللّه منه صلوة واحده لم یعزبه ، ومن قبل منه حسنه لم یعذبه . (493)
امام صادق (ع ) فرمود: كسی كه خداوند ازوی یك نماز راقبول نماید، او را عذاب نمی كند وكسی راكه حسنه ای از او مقبول افتد، معذب نخواهدشد.
نتیجه آنكه معیار حسن عمل این است كه عبادت یا دیگر حسنات با خلوص نیت وبرای خداوند صورت پذیرد وهوای نفس درآن راه نیابد ومعیار ابقای عمل این است كه كار خوب ، مورد قبول باری تعالی واقع شود وعامل عمل تاپایان عمر به گونه ای قدم بردارد كه مقبولیت آن همواره ادامه یابد.
عن امیرالمومنین (ع ) قال : كونوا علی قبول العمل اشدّ عنایه منكم علی العمل . (494)
علی (ع ) فرمود: آنچه باشید كه عنایت وتوجه تان به قبول عمل بیشتر از اصل عمل باشد.
امام سجاد(ع ) در جمله دوم دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه الهی عرض می كند:
وحسن فی جمیع احوالی عملی .
بار الها!مرا مورد حمایت خود قرار ده وموجباتی را فراهعم نما كه درتمام احوال ، اعمالم نیكو وپسندیده باشد.
حسن عمل در طول زندگی آنقدر مهم است كه امام (ع ) برای نیل به آن از ذات اقدس الهی استمداد می نماید.
نكته جالب دركلام امام زین العابدین (ع ) این است كه درخواست می نماید:بار الها! در همه احوال مرا ازحسن عمل برخوردار فرما.
این درخواست امام سجاد(ع ) برای همه مردم درس آموزنده ای است ، زیراانسانها تحت تاءثیر حالات مختلف خویشتن قرار می گیرد ودر چگونگی اعمالشان اثر می گذارد. گفتار ورفتار مردم درحال سلامت ومرض ، خشم وشادی ، گرسنگی وسیری ، غنا وفقر، پیروزی وشكست ودیگر حالات یكسان نیست . ببرای مصون ماندن از خطرات درحالات مختلف باید ازخداوند استمداد نماییم وازاو بخواهیم ما را یاری تا از راه حسن عمل خارج نشویم وبه انحراف گرایش نیابیم .
به خواست خداوند توانا، این دوجمله از امام علیه السلام موضوع بحث وسخنرانی امروز است .
رضای الهی با عالی ترین مدارج كمال
نیل به خشنودی ورضای حضرت باری تعالی عالی ترین مقامی است كه تمام اولیای بزرگ الهی در تمنای ؟آن هستند، جایگاه مردان وزنان باایمان درقیامت طبق وعده خداوند، بهشت جاودان است ، پاداش انبیاء وصدیدقین وشهداء ودیگر اولیای بزرگ الهی جنات عدن است ، وجنات عدن دارای مزایای اختصاصی است وگروههای معینی درمساكن طیبه آن جای دارند، و رضوان الهی از آن دو بهشت بزرگتر وافضل است . خداوند درقرآن شریف ، این سه مرحله رادر یك آیه ، از پی هم ، ذكر فرموده است :
بهشت ها، جنات عدن ورضوان الهی
وعداللّه المومنین والمومنات جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ومساكن طیبة فی جنات عدن ورشوان من اللّه اكبر ذلك هوالفوز العظیم . (467)
خداوند به مردان وزنان با ایمان باغها وجناتی را وعده داده است كه از زیر درختانش نهرهای آب جاری است وآنان برای همیشه درآن باغها می مانند وهمچنین خداوند وعده مسكنهای پاك ومطهر ار درجنات عدن داده است ، ولی رضوان الهی ازاین دوبهشت سراسر نعمت ورحمت بزرگتر وبرتر است ونیل به رضوان الهی پیروزی وموفقیتی است بزرگ .
همانطور كه وصول به جنات خلد ودست یافتن به مساكن طیبه وجنات عدن راههای دارد كه افراد باایمان باید آنها رابپیمایند تا به نتیجه برشند، قطعا برای نیل به رضوان خداوند هم باید راههاییی راكه مایه خشنودی ورضای ذات اقدس اوست ، طی نود تابه آن پیروزی بزرگ وپاداش اكبر نایل آیند.
راههای وصول به رضای الهی
امام سجاد(ع ) درجمله اول دعای مورد بحث امروز، به طور اجمال از راههای رضوان خداوند نام می برد واز پیشگاه مقدسش درخواست می كند كه موجباتی رافراهم نماید كه از آن طرق به آسانی بگذرد:
وسهل الی بلوغ رضاك سبلی .
بار الها! راههای مرا برای وصول به رضاو خشنودیت آسان فرما.
برای آنكه طرق وصول به رضوان خداوند را بشناسیم ، باید از زبان وحی به وسیله رسول اكرم (ص ) وائمه معصومین علیهم السلام از آنها آت گاهی یابیم ودر روایات اولیای دین ، طرق متعددی برای وصول به رضا وخشنودی خداوند رسیده ودر اینجا قسمتی از آنها به عرض شنوندگان محترم می رسد. در بعضی ازآیات قرآن شریف ، رضای خداوند ازگروهی اعلام گردیده ، كه آنان نیز ازخداوند خشنود وراضی هستند.
رضی اللّه عنهم ورضوا عنه اولئك حزب اللّه الاانّ حزب اللّه هم المفلحون . (468)
خداوند از آنها راضی وآنان نیز ازخداوند رضایت دارند، این گروه حزب اللّهاند وآگاه باشید كه اعضای حزب خداوند از رستگاری و سعادت واقعی برخوردارند.
رضای به قضای الهی
در بعضی از روایات آمده كه یكی از راههای رسیدن به رضوان باری تعالی این است كه آدمی ، خود به قضا ومقدرات الهی راضی وخشنود باشد.
انّ موسی علیه السلام قال : یا ربّ! دلّنی علی عمل اذا انا عملته نلت به رضاك . فاوحی اللّه تعالی الیه : انّ رضای فی رضاك بقضائی . (469)
حضرت موسی بن عمران علیه السلام عرض كرد: بار الها! مرا راهنمایی فرما به عملی كه چون انجام دادم به وسیله آن به رضای تو نایل گردم . خداوند به وی وحی فرمود كه رضای من در رضای تو به قضای من است .
عن علی علیه السلام قال : كن راضیا تكن مرضیا. (470)
علی (ع ) فرمود: به قضای الهی درباره خودت راضی باش تا مشمول رضوان باری تعالی باشی .
وعنه علیه السلام قال : علامة رضااللّه سبحانه عن العبد رضاه بما قضی به سبحانه له وعلیه . (471)
و نیز فرموده است : علامت رضای خداوند سبحان ازبنده ، رضای بنده است به آنچه خداوند درباره او مقدر فرموده است ، خواه مقدر الهی به نفعش باشد یا به ضررش .
ائمه طاهرین علیهم السلام برای آنكه پیروان خود رادر رضای به قضای الهی كه یكی از راههای وصول به رضوان باری تعالی است آگاه بار بیاورند وبا منطقی نافذ قانعشان نمایند، ضمن روایات متعددی ، مطالب آموزنده ای را تذكر داده اند كه در اینجا بعضی ازآنها ذكر می شود.
معرفت كامل برای راضی ترین به قضاء است
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : انّ اعلم الناس باللّه ارضاهم بقضاءاللّه . (472)
امام صادق (ع ) فرمود: عالمترین مردم به صفات كمال حضرت باری تعالی ، راضی ترین آنان به قضای خداوند است .
مثلا كسی كه باچهره نامطبوع ، اندامی ناموزون ، وبدنی ضعیف آفریده شده است ، یا درطول زندگی همواره درآمدش كم وبضاعتش محدود بوده ، اگر به خداوند وصفات كمالش ایمان داشته باشد، با خود می اندیشد كه آفریدگار درخلقت من نه بخیل بوده ونه عاجز، نه ازمن غافل بوده ونه نسبت به من ظالم ، اعمال او حكیمانه است ، اگر مرا اینچنین آفریده یا مقدر مرا در امر مال ، محدود قرار داده ، حتما بروفق مصلحتی است كه من از آن بی خبرم . این طرز تفكر كه لازمه ایمان به خداوند است ، اگر نگرانی و تشویش خاطر او را بكلی زایل ننماید، قطعا به مقدار قابل ملاحظه ای كاهش می دهد ودر چند روز زندگی ، از اندوه جانكاه وطاقت فرسا تا حدی رهایی می یابد.
رضای به قضا از علائم ایمان است
قال الرّاوی قلت لابیعبداللّه علیه السلام بای شئی یعلم المومن بانّه مومن ؟ قال بالتسلیم للّه والرّضا فی ماورد علیه من سرور او سخط. (473)
راوی حدیث می گوید: به امام صادق (ع ) عر ضكردم : باچه چیز ایمان واقعی مومن شناخته می شود؟ درپاسخ فرمود: با تسلیم درمقابل باری تعالی ورضا ازآنچه بر او از سرور وخشم وارد می شود؟
یكی درد ویكی درمان پسندد
یكی وصل و یكی هجران پسندد : من از درمان ودرد ووصل وهجران پسندم آنچه را جانان پسندد
اگر به قضای الهی راضی نشود وبا نیروی ایمان به ضمیر آشفته خود تسكین نبخشد، قادر نیست مكروهات وناملایماتی را كه به آنها مبتلاست بر طرف نماید، ولی ممكن است با جزع وبی صبری به عوارض روحی وبیماری عصبی نیز مبتلا شود، مصیبت تازه ای رابر مصائب دنیای خویش بیفزاید ودر آخرت ازپاداش وصبر ورضا محروم گردد.
عن ابیحعفر علیه السلام قال : من رضی بالقضاء اتی علیه القضاؤ وعظّم اللّه اجره ومن سخط القضاء مضی علیه القضاء واحبط اللّه اجره . (474)
امام باقر (ع ) فرمود: كسی كه به قضای الهی راضی باشد، قضا ومقدرات بر او وارد می شود وخداوند به وی اجر عظیم عطا می فرماید وكسی كه به قضای حق خشمگین باشد، آنچه مقدر است براو می گذرد وخداوند اجر قیامتش را از میان می برد.
خلاصه ، یكی از راههای رسیدن به رضوان باری تعالی ، رضای به قضاء ومقدرات اوست ، خواه آن مقدر مطبوع طبع ومقبول آدمی باشد یامورد بی رغبتی وكراهت .
راه دیگری كه در روایات ارائه شده وموجب نیل به رضوان خداوند است ، اطاعت وفرمانبری از ذات مقدس اوست .
رابطه رضای الهی با اطاعت او
عن علی علیه السلام قال : رضااللّه سبحانه مقرون بطاعته . (475)
علی (ع ) فرموده : رضای خداوند واطاعت او به هم پیوسته اند.
عن ابیعبداللّه علیه السلام :من سرّه ان یعلم انّاللّه یحبه فلیعمل بطاعة اللّه ولیتبعنا. (476)
امام صادق (ع ) در پایان نامه ای كه برای اصحاب خود نوشته ، فرموده است : كسی كه خوشحال می شود ازاین كه بداند خدا اورا دوست دارد، البته باید اوامرش را به كار بندد، اورا اطاعت نماید واز ما پیروی كند.
باتوجه به اینكه مردم به اوامر ونواهی خداوند دسترسی ندارند وازآنها ناآگاه اند وباید از راه وحی و به وسیله پیمبر گرامیش اطاعت نمایند ودر قرآن شریف این امر خاطر نشان گردیده است .
من یطع الرّسول فقد اطاع اللّه . (477)
پیامبر اكرم (ص ) بزرگترین مطیع خداوند
كسی كه از پیغمبر خدا اطاعت می كند، تحقیقا از ذات اقدس الهی اطاعت نموده است .
پیوای بزرگ اسلام (ص ) در طول ایام رسالت خود، به دواطاعت از طرف بار یتعالی ماموریت یافت : اول ، به عنوان یك مسلمان موظف بود ازتمام اوامر ونواهی خداوند كه در شرع اسلام مقرر فرموده است ، اطاعت كند وعملا آنها را به كار بندد. دوم ، به عنوان رسول خدا موظف بود اوامر الهی رادر تبلیغ رسالت اطاعغت كند، دین حق رابه مردم برساند وجامعه رابه صراط مستقیم هدایت نماید. در اطاعت اول ، وظیفه مسلمانی رادر كمال خوبی وشایستگی انجام داد وبه رضوان الهی نایل گردید. در اطاعت دوم ، یعنی تبلیغ رسالت ، با مصائبی سخت وجانكاه ازناحیه دشمنان مواجه گردید، ولی ضعف وسستی به خود راه نداد در كمال جدیت مسیر خویش را پیمود ودین حق رابخوبی ابلاغ نمود، براثر اطاعت از انجام این وظیفه بسیار سنگین درامواج رضوان الهی غوطه ور ظد و از حداكثر قرب باری تعالی برخوردار گردید. علی (ع ) دریكی از خطبه ها از رضوان باری تعاللی وآزار شدید مردم نام برده است .
ونشهد انّمحمدا عبده ورسوله خاص الی رضوان اللّه كل غمرة و تجرّع فیه كل غصّة . (478)
شهادت می دهیم كه حضرت محمد صلّی اللّه علیه وآله بنده ورسول خداوند است . او با تمام وجود در رضوان خداوند فرو رفت ومصائبی را كه از خلق در راه تبلیغ دید، تحمل نمود.
بندگان باایمان وخالص درمقام فرمانبری از اوامر الهی وجلب رضای خداوند، بالاترین مراتب اطاعت را از خود بروز داده اند.
عمار یاسر كه از تربیت شدگان ممتاز مكتب اسلام است ، در جنگ صفین پیش از آنكه به عرصه پیكار قدم بگذارد، در پیشگاه خداوند عرض كرد:
اللّهم انّك تعلم انّی لو اعلم انّ رضاك فی ان اقذف بنفسی هذا البحر لفعلت ، اللّهم انّك تعلم انّی لو اعلم انّ رضاك فی ان اضع ظبة سیفی فی بطنی ثمّ انحنی علیه حتی یخرج من ظهری لفعلت ، اللّهم انّی اعلم ممّا علّمتنی انّی لااعمل عملا الیوم هذا هو ارضی لك من جهاد هولاء الفاسقین . (479)
عمّار مطیع عالی قدر الهی
بار الها! تو می دانی اگر بدانم رضای تو دراین است كه خود رادر این دریا بیفكنم می افكنم ، با رالها! تو می دانی اگر بدانم رضای تو دراین است كه نیش شمشیر رابر شكمم بگذارم وآنقدر فشار دهم كه از پشتم به درآید این كار را انجام می دهم ، بار الها! از دینی كه به من آموخته ای می دانم امروز هیچ عملی بیش از جهاد با این مردم گناهكار، مرضی ذات اقدس تو نیست .
خلاصه ، به موجب روایاتی كه مذكور افتاد، یكی از راههای نیل به رضوان حضرت باری تعالی اطاعت وفرمانبری از ذات اقدس اوست وباید این مهم را مورد كمال توجه قرار داد.
عن ابیجعفر عن آباءه عن امیر المؤ منین علیهم السلام قال : انّ اللّه تبارك وتعالی اخفی اربعة فی اربعة : اخفی رضاه فی طاعته فلا تستصغرن شیئا من طاعته فربما وافق رضاه وانت لا تعلم ... (480)
امام باقر علیه السلام از آباء بزرگوارش از امیر المومنین علیهم السلام حدیث نموده كه فرموده است : خداوند چهار چیز را در چهار چیز پنهان داشته : رضای خود رادر اطاعت خویش مخفی نموده ، پس هیچ چیز از اطاعت الهی راكوجك نشمرید، چه بسا رضای او با آن اطاعت توافق یابد وشما ندانید.
از جمله راههای وصول به رضوان الهی دوست داشتن كسانی است كه خداوند آنها را دوست دارد ودشمن داشتن كسانی مه مغبوض باری تعالی هستند. با توجه به اینكه حب وبغض خداوند براساس حق و عدل است واگر كسی واجد چنین صفتی باشد، از نعمت تشبه به كامل برخوردار شده است ، بعلاوه معیار حب وبغض نیز از خلال روایات استفاده می شود.
از نشانه های بزرگ رضای الهی
روی انّ موسی علیه السلام قال : یا ربّ! اخبرنی عن آیة رضاك .
فاوحی اللّه تعالی الیه اذا راءیت نفسك تحب المساكین تبغض الجبارین فذلك آیة رضای . (481)
روایت شده است كه حضرت موسی بن عمران (ع )عرض كرد:پرورگارا!نشانه رضای خودرابه من بگو.ازباری تعالی به اووحی شد:وقتی درنفس خودیافتی كه دوستارمساكین ودشمن جبّاران وستمگران هستی ،این نشانه رضای من است .
راههای دیگربرای نیل به رضوان الهی درروایات بیان شده است ودراینجابه آنچه مذكورافتاد اكتفا می شود.
امام سجاد علیه السلام در جمله اول دعای موردبحث امروزبه پیشگاه الهی عرض می كند:
وسهل الی بلوغ رضاك سبلی .
بارالها !راههای مرابرای وصول به رضاوخوشنودیت آسان فرما.
حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام درجمله دوم دعا عرض می كند:
وحسن فی جمیع احوالی عملی .
بارالها !درتمام حالاتم كارهای مراپسندیده ونیكو گردان .
دراین قسمت ازدعای امام سجّاد(ع )،دوكلمه است :یكی عمل وآن دیگرنیكوبودن عمل میتوان گفت :شجره طیبه اسلام دارای سه شاخه اصلی واساسی است :عقایدواخلاق واحكام .
قسمت اعظم اخلاق واحكام دراعمال مردم پیاده می شود. قرآن شریف و احادیث اولیای دین از اعمال صالحه سخن بسیار گفته اند ودر روایات متعددی عمل به جوارح در كنار عقد قلب و اقراربه زبان از اركان ایمان به حساب آمده است .
معرفی ایمان
قال امیر المومنین (ع ): ساءلت النبی صلّی اللّه علیه وآله عن الایمان ، قال تصدیق بالقلب وقرار بالسان وعمل بالاركان . (482)
علی (ع ) فرمود: از رسول اكرم (ص ) پرسیدم : ایمان چیست ؟ فرمود: تصدیق به قلب ، اقرار به زبان وعمل به جوارح .
اهمیت عمل وبه كار بستن تعالیم الهی دردار دنیااز این عبارت كوتاه به خوبی روشن می شود.
قال علی (ع ): لرجل ساءله ان یعظه : لاتكن ممن یرجوالآخرة بغیر العمل . (483)
مردی از علی (ع ) درخواست موعظه نمود. حضرت به وی فرمود: ازآن گروه مباش كه بدون عمل امید سعادت عالم آخرت را در سر می پرورانند.
البته مقصود از عمل ، كارهای شایسته واعمال صالحه ای است كه مرضی شرع مقدس ومقبول حضرت باری تعالی است ، نه هر عمل به هر انگیزه ای كه واقع شود، چه بسیار كارهای به ظاهر خوبی را كسانی انجام می دهند ولی محركشان در آن اعمال ایمان به خدا وخشنودی باری تعالی نبوده بلكه عوامل دیگری آنان رابه این كارها واداشته است . حضرت زین العابدین (ع ) در یك روایت مبسوط، بعضی از آن انگیزه هار ار ذكر فرموده وبه پیروان خود هشدار كه اغفال نشوند وفریب این گروه را نخورند.
قال علی بن الحسین علیهماالسلام : اذا راءیتم الرجل قد حسن سمته و هدیه وتماوت فی منطقه وتخاضع فی حركاته فرویدا لایغرنكم فما اكثر من یعجزه تناول الدنیا وزكوب الحرام من حال ضعف نیته ومهانته وجبن قلبه فنصب الدّین فخا لها فهو لایزال یختل الناس بظاهره فانّ تمكّن من حرام اقتحمه .
فریبكاری عمل پسندیده نیست
حضرت علی بن الحسین (ع ) فرمود:وقتی مردی رادیدیدكه هیئت و روش حركتش از نظر دینی نیكوست ، نرم سخن می گوید، وحركاتی خاضعانه دارد، درقضاوت آرام باشید، عمل او مغرورتان ننماید، چه بسا كسی كه دست یافتن به دنیا وقبضه كردن حرام او را عاجز می كند، زیرا نیتی پست وضعیف دارد وقلبی ترسو، از این رو دین را دام خود قرار داده تا مردم را باظاهر خویش فریب دهد واگر به حرامی دسترسی پیداكند به آن یورش می برد.
وذا وجدتموه یعف عن المال الحرام فرویدا، لا یغركم فانّ شهوات الخلق مختلفة ، فما اكثر من ینبو عن المال الحرام وان كثر ویحمل نفسه علی شوهاء قبیحة فیاتی منها محرما.
وقتی شمااو را یافتید كه از مال حرام پرهیز دارد، در قضاوت آرام باشید عمل او شما را مغرور نكند زیرا شهوات مردم مختلف ومتفاوت است چه بسا كسی كه از مال حرام اجتناب می كند گرچه آن مال بسیار باشد، ولی درشهوت جنسی عفت ندارد وبا زنی گرچه صورتش زشت باشد به حرام می آمیزد.
زیانهای ناشی ازجهل
فاذا رایتموه فرویدا لایغركم حتی تنظروا ماعقده عقله فما اكثر من ترك ذلك اجمع ثم لایرجع الی عقل متین ، فیكون ما یفسده بجهله اكثر ممّا یصلحه بعقله .
وقتی او را دیدید كه از عمل جنسی حرام نیز اجتناب میكند، در قضاوت آرام باشید، عملش شمارا مغرور نكند تاآنكه بینید عقلش تا چه حد پایبند اوست ، چه بسا كسی كه همه آنچه را مذكور افتاد ترك می گوید، ولی به عقل واقع بین و محكم مراجعه نمی كند، درنتیجه به مقداری كه جهل مایه فسادش می شود، عقلش او رابه راه صلاح وفلاح سوق نمی دهد.
ترك گفتن دنیا برای نیل به دنیا
فاذا وجدتم متینا فرویدا، لا یغركم حتی تنظروا مع هواه یكون علی عقله ام یكون مع عقله علی هواه وكیف مجبّته للرّیاسات الباطلة وزهده فیها. فانّ فی الناس من خسر الدنیا والآخرة ویترك الدّنیا للدّنیا یری انّ لذّة الرّیاسة الباطلة افضل من ریاسة الاموال والنعم المباحة المحلّلة ویترك ذلك اجمع طلبا للرّیاسة . (484)
اگر عقل او رامتین ومحكم یافتید آارم باشید، در قضاوت عجله نكنید ومغرور نشوید تا آنكه بینید آیا بانیروی هوای نفس برضد عقل خویش است یاآنكه بانیروی عقل ، هوای نفس خود را واپس می زند. نظر كنید محبت او نسبت به ریاستهای باطل چگونه است وتا چه حد به آن بی اعتناست ، چه آنكه بین مردم یافت می شود كسی كه دنیا وآخرتش در زیان وضرر می گذرد، دنیا رابرای دنیا ترك می گوید وبه نظرش می رسد. لذت ریاست باطل از ریاست بر اموال ودیگر نعمت های مباح افضل وبرتر است ، ازاین رو همه آنها راترك می گوید برای نیل به ریاست .
معیار عمل صالح انگیزه درونی است
نتیجه آنكه ممكن است مردم اعمال بسیاری را كه به ظاهر پسندیده ونیكوست انجام دهند، اما انگیزه درونی ونیت باطنی آنان درآن كارها هوای نفس واغنای تمنیات حیوانی خودشان باشد وكمترین توجهی به قرب الهی وخلوص نیت نداشته باشند. این قبیل اعمال نه تنها ارزش معنوی درپیشگاه الهی ندارد، بلكه زمینه ریالكاری وسوء نیت را درنهاد عاملین آنها تقویت می كند وبه مسیر نادرستی و انحرافشان سوق می دهد. اما كار پسندیده وخوب در اسلام آن عملی است كه براساس علم صورت پذیرد وثانیا انجام دهنده دارای قصد قربت باشد وثالثا بتواند تاآخر عمر، عمل پاك خود را از خطرات گوناگون محافظت كند وآن رابه سلامت از مرز دنیا بگذراندو این مراحل كه ذكرشد، ضمن حدیثی آمده است :
ارزش عمل در خلوص نیت آن است
عن امیر المومنین علیه السلام قال : الدنیا كلها جهل الّا مواضع العلم والعلم كله حجة الّا ما عمل به والعمل كله ریاء الّا ما كان مخلصا ولاخلاص علی خطر حتّی ینظر العبد بما یختم له . (485)
امیرالمؤ منین (ع ) فرمود: آدمی كه دراین جهان قدم می كذارد، تمام دنیا برای او جهل و نادانی است مگر چیزهایی را كه تدریجا فرا می گیرد وازآنها آگاه می شود. وتمام علمهایی كه آموخته برای او نزد باری تعالی حجت است ، مگر علمی كه طبق آن عمل تنموده باشد وتماتم اعمالش ریاكاری وخود نمایی است ، مگر كارهایی كه خالصانه انجام یافته است واخلاص وصفای ضمیر در معرض خطر است تاآنكه بنده مخلص ببیند كارش چگونه است وعمرش رابا چه وضعی پایان می یابد.
حسن عمل آزمایش الهی است
قرآن شریف ، حسن عمل را ماده اختبار وآزمایش مردم معرفی نموده وفرموده است :
الّذی خلق الموت والحیوة لیبلوكم ایّكم احسن عملا. (486)
این خداوند تواناست كه مرگ وحیات راآفریده تا شمارا آزمایش كند ومعلوم نماید كدام یك ازحسن عمل ودرستكاری برخوردارید.
قال ابو قتادة ساءلت النبی صلّی اللّه علیه وآله عن قوله تعالی : ایّكم احسن عملا ماعنی به ؟ قال یقول : ایّكم احسن عقلا. ثمّ قال اتمّكم عقلا واشدّكم خوفا واحسنكم فیما امراللّه به ونهی عنه نظرا وان كان اقلّكم تطّوّعا. (487)
ابو قتاده می گوید: از رسول اكرم (ص ) سوال كردم این كه خداوند فرموده :شمارا آزمایش كنم تا معلوم شود كدامیك درعمل نیكوكارترید، مقصود حضرت باری تعالی كیانند؟ درپاسخ فرمود: یعنی كدام یك ازجهت عقل نیكوترید، سپس توضیح داد عقلتان كاملتر، خوفتان ازخداوند شدیدتر ودقت نظرتان در اوامر ونواهی حضرت حق نیكوتر، گرچه مقدار عملتان كمتر باشد.
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : لیس یعنی اكثر عملا ولكن اصوابكم عملا وانّماالاصابه خشیة اللّه والنیه الصادقه . (488)
امام صادق (ع ) در تفسیر این آیه فرموده است : خداوند كثرت عمل رادر این آیه اراده ندارد، بلكه مقصود باری تعالی عمل صواب وطبق واقع است .واصابت درعمل ، ترس از خداوند ونیت پاك وصادق است .
بهشت پاداش دو ركعت نماز خالص
خداوند راصادقانه وبا خلوص نیت عبادت نمودن آنقدر درشرع اسلام اهمیت دارد كه بنده موحد با ادای دو ركعت نماز برای خداوند، مشمول فضل الهی می كردد، وبهشتی می شود.
قال الصادق (ع ): ان ربّكم لرحیم یشكر القلیل ، انّ العبد لیصلّی ركعتین یرید بها وجه اللّه فیدخله اللّه به الجنة . (489)
امام صادق (ع ) فرمود:پروردگار شما مهربان است ، درمقابل عملی قلیل پاداشی بزرگ مرحمت می نماید، بنده او باخلوص نیت دو ركعت نماز می خواند وخداوند اجرش را جنت خلد قرار می دهد واو رابه بهشت می برد.
مشكل بزرگی كه در زمینه عبادت خالص وعمل صالح وجود دارد، نگاهداری وحفاظت آن از آفاتهای گوناگون است .چه بسیار اعمال خوبی را بندگان خدا انجام می دهند، ولی از پی آن اعمال ، مرتكب گناهانی می شوند ودر نتیجه كارهای خوبشان مردود درگاه باری تعالی می گردد وبد بختانه بسیاری از كارهای خوب مردم با این وضع ناگوار مواجه می شود.
عن ابیعبداللّه علیه السلام قال : لو نظروا الی مردود الاعمال من اللّه عزّ وجل وقالوا ما یتقبل اللّه من احد عملا. (490)
امام صادق (ع )فرمود:اگرباری تعالی گردیده است ،باخودمی گفتند:گویی هیچ عملی موردقبول باری تعالی واقع نمی شود.
برای آنكه پیروان اسلام همواره متوّجه خطرمردودشدن اعمال صالحه خودباشند،اولیای دین ضمن سخنان خویش این مهّم راخاطرنشان فرموده اند.
حفظ عمل مشكلترازانجام عمل است
عن ابیجعفر(ع )قال :الابقاءعلی العمل اشدمن العمل (491).
امام باقر(ع )فرمود:نگاه داشتن عمل خوب سخت ترازبجا آوردن آن عمل است .
برای آنكه كارهای خوب افرادباایمان محفوظ بماند ودرپیشگاه باری تعالی مقبول افتد،باید صاحبان عمل صالح مجاهده كنند وبا سعی وكوشش خویشتن را به پاره ای از ملكات حمیده وصفات پسندیده كه مبین صفات ایمانی و انسانی است متصف نمایند ودر این باره روایات متعددی رسیده ودر اینجا به ذكر یك حدیث اكتفا می شود:
عن النبی صلّی اللّه علیه وآله : قال یا علی ! ثلاث من لم یكن فیه من لم یقم له عمل ، ورع یحجزه عن معاصی اللّه عزّ وجلّ، وعلم یردّ به جهل السفیه ، وعقل یداری به الناس . (492)
رسول اكرم (ص ) به امیر المومنین (ع ) فرمود: ای علی ! سه چیز است كه اگر در كسی نباشد، عمل خوب برای او پایدار نمی ماند: اول كف نفسی است كه وی را از گناه باز دارد، دوم علمی است كه باآن نادانی سفیه را بگرداند، سوم عقلی است كه به وسیله آن در زندگی با مردم مدارا نماید.
یك عمل مقبول عامل نجات است
اگر یك عمل خوب مورد قبول باری تعالی واقع شود، به موجب روایات ، عامل عمل از عذاب الهعی مصونیت خواهد داشت .
عن ابیعبداللّه (ع ) قال : من قبل اللّه منه صلوة واحده لم یعزبه ، ومن قبل منه حسنه لم یعذبه . (493)
امام صادق (ع ) فرمود: كسی كه خداوند ازوی یك نماز راقبول نماید، او را عذاب نمی كند وكسی راكه حسنه ای از او مقبول افتد، معذب نخواهدشد.
نتیجه آنكه معیار حسن عمل این است كه عبادت یا دیگر حسنات با خلوص نیت وبرای خداوند صورت پذیرد وهوای نفس درآن راه نیابد ومعیار ابقای عمل این است كه كار خوب ، مورد قبول باری تعالی واقع شود وعامل عمل تاپایان عمر به گونه ای قدم بردارد كه مقبولیت آن همواره ادامه یابد.
عن امیرالمومنین (ع ) قال : كونوا علی قبول العمل اشدّ عنایه منكم علی العمل . (494)
علی (ع ) فرمود: آنچه باشید كه عنایت وتوجه تان به قبول عمل بیشتر از اصل عمل باشد.
امام سجاد(ع ) در جمله دوم دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه الهی عرض می كند:
وحسن فی جمیع احوالی عملی .
بار الها!مرا مورد حمایت خود قرار ده وموجباتی را فراهعم نما كه درتمام احوال ، اعمالم نیكو وپسندیده باشد.
حسن عمل در طول زندگی آنقدر مهم است كه امام (ع ) برای نیل به آن از ذات اقدس الهی استمداد می نماید.
نكته جالب دركلام امام زین العابدین (ع ) این است كه درخواست می نماید:بار الها! در همه احوال مرا ازحسن عمل برخوردار فرما.
این درخواست امام سجاد(ع ) برای همه مردم درس آموزنده ای است ، زیراانسانها تحت تاءثیر حالات مختلف خویشتن قرار می گیرد ودر چگونگی اعمالشان اثر می گذارد. گفتار ورفتار مردم درحال سلامت ومرض ، خشم وشادی ، گرسنگی وسیری ، غنا وفقر، پیروزی وشكست ودیگر حالات یكسان نیست . ببرای مصون ماندن از خطرات درحالات مختلف باید ازخداوند استمداد نماییم وازاو بخواهیم ما را یاری تا از راه حسن عمل خارج نشویم وبه انحراف گرایش نیابیم .